Ik speel rollen, dat is mijn vak. In trainingen geef ik in een rol zo goed mogelijk het gedrag weer waarmee een deelnemer wil oefenen. Rollenspelen worden niet door iedereen hetzelfde gewaardeerd. Sommige mensen kunnen niet wachten, anderen proberen uit te stellen in de hoop niet aan de beurt te komen.

Vandaag zat ik in een training in een van de academische ziekenhuizen van Nederland, waarin een deelneemster een kwartier voor het einde "Kunnen we mijn casus toch nog spelen?" zei. Het is fijn als mensen graag oefenen. De cases die al behandeld waren hadden haar inzichten gegeven en ze wilde ook haar eigen casus nog ingebracht zien. Maar het woord "spelen" hield me bezig. Het klonk als een uitnodiging een toneelstukje te gaan doen: "Ik speel de dokter, jij de patient". Dat was niet hoe ze het bedoelde, maar door de manier waarop ze het zei ging ik wel nadenken. 

Als ik de betekenis van "Rollenspel" opzoek lees ik op Wikipedia: "Bij een rollenspel spelen twee of meer deelnemers elk minstens één rol. Een rollenspel kan gebruikt worden als psychologische test of onderwijskundige methode, maar ook echt als recreatief spel. In dat laatste geval wordt vaak gesproken van een role-play-game."
Of zoals Kennisconsult schrijft: "Het naspelen van een bepaalde casus in het kader van een training of opleiding, waarbij de deelnemers een bepaalde rol te vertolken krijgen."

Bij beide omschrijvingen lees ik dat de deelnemers een rol spelen. Ik kan dat wel volgen: rollen spelen zit in het woord, dus lijkt het logisch dat mensen die aan het rollenspel deelnemen een rol gaan spelen. In mijn vak ligt dat anders. In de trainingssituaties waarin met een acteur/actrice een rollenspel wordt gespeeld hoeft de deelnemer geen rol te spelen. Als ik met deelnemers aan een rol begin vraag ik hen juist dit niet te doen maar zoveel mogelijk te doen wat ze in hun werksituatie zouden doen. Hoe dichter je bij jezelf blijft, bij wat je in de werkelijke situatie zou doen, hoe groter de kans dat de ervaring die je daarmee opdoet beklijft. 

Natuurlijk is het niet hetzelfde: we zitten in een leersituatie, er kijken mensen mee, het is spannend, er zit vaak veel net verkregen theorie in het hoofd en er zit een actrice tegenover je. Allemaal ingredienten die benadrukken dat het niet de bekende situatie is. Allemaal ingredienten om het spannend te vinden. Dat maakt het vaak al lastig genoeg om "jezelf te blijven".
Gister in de training hoorde ik het weer: "Gek, in mijn praktijk vertel ik alles toch anders, maar hier: ik vergeet zelfs essentiele dingen, dat gebeurt me nooit!". Je bent dan wel jezelf, en doet zoals jij het zou doen, maar dan wel in onbekende omstandigheden. Daardoor is de kans dat het anders loopt dan je gewend bent groot. 

Geloof me: Een rollenspel blijft hoe dan ook een gekunstelde situatie. Dat maakt dat je met extra spanning aan het gesprek begint. En daardoor kunnen dingen anders lopen dan je 'normaal' doet. Is dat erg? Ik denk het niet. Want de spanning en daardoor grote(re) concentratie in het gesprek, levert ook vaak een nieuw inzicht op. Een arts zei gister: "Ik ga toch nog beter nadenken over hoe ik dingen vertel, want ik ga er misschien wel te gemakkelijk van uit dat de patient het snapt.

Jezelf blijven is best een aparte vraag. Je bent nooit iemand anders dan jezelf. Het zijn de omstandigheden die veroorzaken dat je elke keer weer anders gedraagt. En de omstandigheden van een rollenspel zijn altijd anders dan de bekende eigen werksituatie. Ik zie het als mijn opdracht om de rol zo te spelen dat ik die werksituatie zo dicht mogelijk benader. IK speel, dat is mijn vak. Aan de deelnemer vraag ik om vooral niet te spelen. Als een deelnemer een rol gaat spelen focust hij niet op zijn leerproces maar op het spel. Een rol spelen vraagt dan zoveel extra dat het leerdoel ondergeschoven raakt. Een rol spelen betekent je anders voordoen dan je normaal zou doen en dat is in een rollenspel waarin je iets nieuws wilt oefenen niet handig.

Ik nodig deelnemers uit het gesprek te voeren zoals ze dat in de praktijk ook zouden doen, met andere woorden: ik nodig hen uit gewoon zichzelf te blijven, maar dan wel met een knipoog, want hoe echt en oprecht het gesprek ook verloopt, het blijft een rollenspel.