Roos van Leary

Uit: Tips en Weetjes over trainingsacteren 31

Tarieven en kwaliteit

In trainersland is de Roos van Leary een bekend instrument om mensen inzicht te geven in gedrag en dat je keuzes hebt in wat voor gedrag je laat zien.  Bij het schrijven van dit artikel maak ik dankbaar gebruik van informatie die ik o.a. vond op de sites "wij-leren" en "studionieuwperspectief". Er zijn nog veel meer sites die helder informatie geven, maar van deze sites kon ik een compact verhaal maken. En dat wilde ik.

Kort gezegd:  Elk gedrag lokt gedrag uit. Iedereen reageert voortdurend op elkaar. De een zegt: ‘Hou daar nou eens mee op!’ de ander kruipt in zijn schulp.

Timothy Leary heeft uitgebreid onderzoek gedaan of er patronen in zijn te ontdekken in hoe mensen op elkaar reageren. Hij vond uiteindelijk twee eenvoudige principes die hij vorm gaf in de ‘Roos van Leary'.

 

Hoe werkt de Roos van Leary

De Roos van Leary heeft het model van een windroos. De windroos is opgebouwd uit twee assen, die samen een kruis vormen.Het is een interactiecirkel; een schematische weergave van verscheidene gedragsmogelijkheden en het effect daarvan op anderen. In de meest eenvoudige vorm is de Roos van Leary verdeeld in vier delen: Het uiteinde van de assen zijn de uitersten in gedrag: samen versus tegen, onder versus boven. 

Dominantie

De verticale as geeft de mate van dominantie aan. Dominant gedrag is boven. Gedrag dat nauwelijks of niet dominant is, is onder. De mate van dominantie roept een tegengestelde reactie op. Bijvoorbeeld: als iemand heel volgend is, neemt de ander een leidende rol op zich. En andersom. Dit heet ook wel complementair gedrag.

Relatie

De horizontale as geeft de mate relatie aan. Rechts staan begrippen zoals: samen, wij, relatiegericht, samenwerking, sympathie en affectie. Links staan begrippen zoals: tegen, ik, taakgericht, autonomie, antipathie en afwijzing. De mate van relatie roept eenzelfde reactie op. Simpel gezegd: Als iemand samen-gedrag vertoont, dan wekt dat samen-gedrag bij een ander op. En als iemand tegen-gedrag vertoont, dan wekt dat tegen-gedrag op. Bijvoorbeeld: als iemand aanvallend is, wordt de ander opstandig. Dit heet ook wel symmetrisch gedrag.

Effect 1

Als twee mensen samen in hetzelfde kwadrant zitten, houden zij hetzelfde gedrag in stand. Per kwadrant ligt het volgende effect voor de hand:

• Allebei in het kwadrant Boven/Tegen: Ze belanden in een machtstrijd.
• Allebei in het kwadrant Boven/Samen: Ze willen beiden graag hun eigen plan uitvoeren, maar tegelijk gewaardeerd worden.
• Allebei in het kwadrant Onder/Samen: Ze komen niet veel verder, omdat initiatief ontbreekt.
• Allebei in het kwadrant Onder/Tegen: Ze versterken elkaar in hun kritische blik.

Effect 2

Verticaal tegenovergesteld gedrag roept een complementaire reactie op. Dus als je iemands gedrag wilt versterken, moet je kiezen voor gedrag dat daar verticaal tegenover staat.

Effect 3

Gedrag dat horizontaal naast elkaar staat, heeft een constructieve invloed. Als je iemand op een opbouwende manier wilt beïnvloeden, moet je kiezen voor gedrag dat even dominant is en aan de andere kant van de verticale lijn zit.

Combinaties van gedrag

Combinaties tussen deze twee assen leiden tot de vier hoofdrollen:

• Leidingnemend
• Aanpassend
• Defensief
• Aanvallend

Het is goed om te beseffen dat gedrag niet per definitie goed of fout is. Elk gedrag heeft een oorzaak. Leary stelt verder dat elk mens alle soorten gedragingen in zich heeft. Door dit op een flexibele manier op een ander aan te passen, kan je het gedrag van de ander veranderen.De Roos van Leary geeft inzicht om bewust keuzes te maken in actie en reactie. Bij het sturen van gedrag kan je invloed uitoefenen op wat je zegt, maar ook op hoe je het zegt. De Roos van Leary gaat vooral over hoe je iets zegt.

Kopieer principe (symmetrisch): Tegen gedrag roept tegen gedrag op, samen gedrag roept samen gedrag op. Aanvullend principe (complementair): leidend gedrag lokt volgend gedrag uit, en volgend gedrag lokt leidend gedrag uit. Dit zijn dus communicerende vaten: geen leider zonder volger, geen volger zonder leider. In termen van Leary: boven-gedrag roept onder-gedrag op en onder-gedrag roept boven-gedrag op.

Verfijning

Deze indeling gaat over de patronen die op te merken zijn tussen mensen. De interactie dus. Het is niet bedoeld als een indeling in persoonstypen. De kracht van dit model is juist dat het inzicht geeft in het positief kunnen beïnvloeden van het gedrag van de ander, zodat de samenwerking kan verbeteren.

Kopieer principe: op de horizontale as zien we het kopieer principe: samen-gedrag lokt samen-gedrag uit en tegen-gedrag lokt tegen-gedrag uit. Tegen-gedrag is assertief gedrag gericht op eigen belang, samen-gedrag is coöperatief gedrag gericht op andermans of het gezamenlijk belang. Het kopieer principe illustreert waarom we bij beïnvloeding- en conflicthanteringsstijlen niet primair naar assertief gedrag of duw-stijlen moeten grijpen: het wekt eveneens assertief gedrag op waardoor conflicten verharden of mensen afhaken.

Aanvullend principe: teveel ‘leiden’ leidt ertoe dat mensen achterover gaan zitten. Oftewel bovengedrag roept ondergedrag op en andersom. Dit principe is voor leidinggevende vooral belangrijk om mensen in beweging te krijgen. Teveel initiëren en beïnvloeden leidt tot een passief en afhankelijk team. In de onderstaande figuur is de ‘roos’ in volle omvang weergegeven. In de loop der tijd is een verfijning aangebracht in de kwadranten, waarbij acht gedrags- of invloedstijlen zijn gedefinieerd.

• De boven-gedragspatronen zijn: actief, initiërend, beïnvloedend, beheersend.
• De onder-gedragspatronen zijn: passief, afhankelijk, onderdanig, conformerend.
• De samen-gedragspatronen zijn: toegankelijk, sympathiek, meewerkend.
• De tegen-gedragspatronen zijn: ontoegankelijk, wantrouwend, intolerant.

Groen en rood gedrag

In de Roos van Leary is onderscheid tussen groen en rood gedrag. Groen gedrag zit midden in de cirkel. Het is meestal effectief om doelen te bereiken. Rood gedrag is het extreme gedrag en zit aan de buitenrand van de cirkel. Het is minder geaccepteerd en roept meer irritatie op. Maar soms kan het nodig zijn om je doel te bereiken.

Effectief samenwerken, leidinggeven of leiding krijgen, begint met het herkennen van de patronen bij jezelf en bij je collega’s/leidinggevende. Effectieve beïnvloeding of conflicthantering vraagt er soms om gedragspatronen om te draaien. Op het eerste gezicht lijkt de Roos van Leary erg moeilijk, maar als je het in praktijk brengt is het meestal verhelderend en effectief.

Met dank aan de schrijvers van de informatie op de genoemde websites, ik blijf graag met de roos werken. Misschien jij ook? 

Wat een mooi vak, toch?