"Ik probeer bij mezelf te blijven"

Uit: Tips en Weetjes over trainingsacteren 29

Het individu, ik dus, en jij, en ieder persoon, wie zijn we eigenlijk (en hoor de contracdictie: door "we" te zeggen spreek ik al het begrip "Individu" tegen).

Wikipedia zegt over het woord individu dat het meestal naar een persoon of, vergelijkenderwijs, naar een bepaald object binnen een groep verwijst. "Bijvoorbeeld: Jij, de lezer, bent een individueel persoon, en een bos is opgebouwd uit individuele bomen. Van een gazon kan men niet altijd zeggen dat het is opgebouwd uit individuele grassprieten, omdat, door ondergrondse wortelstokken of door uitlopers, een individu kan dan bestaan uit vele sprieten."

Wat typeert in de omschrijving is dat een individu toch altijd onderdeel is van een groter geheel. Het woord "individu" dankt zijn bestaansrecht aan het feit dat ook de groep er is.

Oorspronkelijk, in de 15e eeuw en daarvoor, betekende individu niet deelbaar, van "in"(niet) "dividuum"(deelbaar). Vanaf 17e eeuw kreeg individu meer de betekenis van "afzonderlijkheid", een betekenis die uiteindelijk zou culmineren in het individualisme.

In filosofisch jargon wordt de term individueel veel gebruikt, vaak in combinatie met woorden als bepaald en specifiek. Veelal zijn deze termen zelfs praktisch uitwisselbaar, als   synoniemen en dienen ze als tegenstelling van universeel.

Ik ben een individu, onderdeel van een groter geheel. Ik gedraag mij zoals ongeveer gebruikelijk in mijn omgeving. Ik hanteer normen en waarden die geaccepteerd worden binnen de maatschappij waar ik in leef. Ik pas me aan en beweeg mee, zodat het leven voor mij en mijn omgeving aangenaam is. Soms lever ik iets in, soms eis ik iets op, maar door de bank genomen laveer ik redelijk goed en geaccepteerd door het leven. 

Met mij doet mijn omgeving ongeveer hetzelfde. Samen vormen we een maatschappij waar we ons houden aan al dan niet geschreven waarden en normen en dat houdt ons overeind, dat maakt dat we samen kunnen leven. Elk in ons eigen huis, maar toch in het algemeen doen we het wel samen. Zodra iemand zich afwijkend van deze onuitgesproken leefwijze gedraagt gaan we samen sputteren en proberen die ene weer mee te krijgen in wat we globaal als norm hebben afgesproken. 

Met z'n allen.

Ik ben een individu. Ik  ben ondeelbaar, en functioneer zelfstandig. Ik ben mezelf. Ik doe de dingen op mijn manier, en ook als ze al eens eerder zijn gedaan, dan nog steeds niet zoals ik ze doe (vrije vertaling van een uitspraak van Joost Zwagerman, die ik vaak gebruik). 

Ik ben een individu maar kan alleen bestaan dankzij het bestaan van anderen. Ik ben een sociaal wezen: ik heb anderen nodig om te weten of ik de goede dingen doe. Ik heb anderen nodig om mijzelf te kunnen spiegelen, te leren kennen en te relativeren. Ik ben individu dat niet zonder anderen kan. Zoals een bos niet maar 1 boom is, maar een heleboel individuele bomen. 

Alles wat ik doe is op een of andere manier gerelateerd aan wat anderen doen. Zo hebben we met z'n allen een vorm gevonden waabinnen we met elkaar leven. Met z'n allen dus. Mijn individualisme komt hiermee wel in een ander perspectief te staan, vind ik: alles wat ik doe en ooit deed hangt en hing samen met diegenen met wie ik toen omging, tot wie ik mij verhield. Ik kan alleen een individu zijn dankzij de anderen. Alleen doordat er anderen zijn: de groep, de maatschappij, de omgeving, kan ik mijn individualiteit ontdekken. En daarin ook ontdekken hoeveel van wat mij tot een uniek mens maakt verband houdt met alles om mij heen. 

Bij mezelf blijven.

Door zo na te denken over wat het individu en individualiteit precies inhoudt besef ik dat ik opmerkingen als "bij mezelf blijven" ter discussie wil zetten. Wie of wat is dan "mezelf"?

Ik ben een product van mijn omgeving. Ontstaan uit de genen van mijn ouders, die beiden via verschillende wegen geworden zijn wie ze zijn (waren, helaas, ik kan ze niets meer vragen). Hun beider invloed door genen, ervaringen (beiden maakten de 2de wereldoorlog mee), maatschappelijke omstandigheden, hebben mij gevormd. De plaatsen waar ik heb gewoond, de scholen die ik bezocht, de mensen met wie ik optrok, allen hebben ze bijgedragen aan wie ik ben: een individu dat alleen bestaat dankzij het grotere geheel. Hoe zit het dan met "bij mezelf blijven"? Dat is dan toch altijd gerelateerd aan anderen? 

Hoe ik dat ook doe, ik doe het wel op mijn manier, gevoedt door al die ervaringen, leraren, ouders, omgeving en zo meer. Ik doe de dingen zoals ze voor mij kloppen. Intuitief voel ik aan of iets wel of niet zuiver is. ALs er iets is wat ik in het complexe ding dat leven heet heb geleerd, is dat je intuitie vaak al weet of iets voor jou klopt of niet, nog voor je er over na hebt gedacht. Ik denk dat dat voor mij het meest zuivere "bij mezelf blijven" is: vertrouwen op je intuitie en daar je keuzes op af stemmen. 

Ik kan dan alleen maar bij mezelf blijven. Want hoe zou ik anders bij een ander moeten blijven? Ik weet niet eens hoe ik er moet komen... 

In mijn werk vertrouw ik op die intuitie, laat ik mij leiden door hoe ik de dingen ervaar en gun ik mezelf de tijd om te reflecteren op wat ik meemaak (niet altijd, vergeef me, maar ik probeer dat wel vaak). Dat maakt denk ik dat ik in staat ben in feedback goed terug te geven wat ik heb ervaren, en waarom een deelnemer bepaalde impact op me had. Omdat ik bij mezelf probeerde te blijven. Omdat "mezelf" ook bestaat dankzij alle mensen die ik dagelijks tegen kom. Die wisselwerking, daar probeer ik mensen van bewust te maken. Omdat het mij ook zoveel helderder inzichten gaf en ik dat anderen ook gun. Waarmee ik mezelf weer onderdeel heb gemaakt van een groter geheel. 

Wat een mooi vak, toch?